Viện Kiểm sát Nhân dân – Trụ cột công lý trong Nhà nước pháp quyền Việt Nam

Kiểm sát tư pháp – định vị lại vai trò hiến định

Hiến pháp 2013 quy định rõ ràng: VKSND là cơ quan thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp, nhằm bảo vệ quyền con người, lợi ích Nhà nước và lẽ phải xã hội [1]. Câu chữ "kiểm sát hoạt động tư pháp" không chỉ đơn thuần là giám sát; đó là chỉ dấu cho vai trò điều tiết, đối chứng, cân bằng trong hoạt động tư pháp.

Trên bối cảnh nhiều quốc gia đang đối diện với khủng hoảng niềm tin tư pháp do sự thiếu kiểm tra chéo và lạm quyền trong điều tra, Việt Nam lựa chọn duy trì cơ chế kiểm sát tập trung từng khâu là bổ sung quan trọng cho tính đối xứng và minh bạch. VKSND không là người "quyết định tất cả", nhưng là người "không để bỏ qua bất cứ bất thường nào" trong tư pháp. Vai trò đó là nền móng để công lý không chỉ là khẩu hiệu, mà là thực tiễn được đảm bảo bằng quyền lực kiểm sát.

Mô hình 3 cấp – khai phóng khỏi quản trị thủ tục

Việc chuyển sang mô hình 3 cấp (Tối cao – tỉnh – khu vực) là một lựa chọn đáng lưu tâm về quá trình tinh gọn bộ máy tư pháp. Trong nhiều năm qua, các VKS cấp huyện hoặc cấp cao đã bộc lộ những khó khăn về tổ chức, nhân sự phân tán, thẩm quyền chồng chéo. Việc tinh gọn càng trở nên quan trọng trong bối cảnh yêu cầu tư pháp chính xác và nhanh chóng.

Tuy nhiên, vấn đề không chỉ là giảm số tầng nấc. Câu hỏi đặt ra là: Liệu các VKS khu vực có đủ khả năng đảm nhận vai trò điều tra, kiểm sát, công tố như môi trường trước kia không? Câu trả lời đến từ sự quán triệt của VKSND Tối cao ngay từ tháng 6/2025: các đoàn kiểm tra, công tác bàn giao và đồng bộ hóa nhân sự đã được tổ chức nghiêm túc và quy củ [2]. Việc triển khai "không đợi ngày" vào sáng 1/7/2025 không chỉ thể hiện tính kỷ luật mà còn là một tín hiệu về năng lực quản trị của ngành.

Ở góc nhìn chính trị học, đây là biểu hiện cho thấy thể chế pháp quyền Việt Nam đã đủ độ chín để chuyển từ quản trị theo thủ tục sang quản trị theo hiệu quả. Mỗi thay đổi trong cấu trúc tổ chức tư pháp không còn chỉ là quyết định hành chính, mà mang tính thiết kế thể chế.
 

Kiểm sát viên – nhân tố then chốt đảm bảo công lý

Trên bản đồ nhân sự tư pháp, Kiểm sát viên là những đối tượng mang vị thế đặc biệt: không có áp lực nội bộ như các cấp hành pháp, cũng không có đặc quyền tài phán như Tòa án. Nhưng họ lại có đủ tư cách để quyết định đâu là vụ án được truy tố, đâu là hành vi cần kiểm sát.

Việc bỏ quy định thi ngạch nhiều lần để sang mô hình đánh giá tổng thể, dựa trên đạo đức, kinh nghiệm và hiệu quả công tác [4], cho thấy xu hướng chuyển dừng từ "hành chính hóa" sang "nghề nghiệp hóa" vai trò Kiểm sát viên. Tăng số lượng Kiểm sát viên Tối cao lên 27 người [3] là điểm nhấn khẳng định rằng đội ngũ lãnh đạo ngành cần được tư duy chiến lược, thấu đầu vụ việc lớn và đại diện xứng đáng trước Nhân dân.

Nếu coi nền tư pháp là một vở kịch chính trị - pháp lý, thì Kiểm sát viên là người đảm nhiệm vai trò giữ kịch bản không đi lệch đạo diễn. Họ không phải người kết án, nhưng họ là người đảm bảo không ai bị kết án sai. Đó là một loại quyền lực thầm lặng nhưng uy nghiêm.

Tăng quyền – đồng thời tăng trách nhiệm

Việc trao thêm quyền xử phạt hành chính, quyền kiến nghị, quyền kiểm sát thi hành án được quy định cụ thể trong Luật 82/2025/QH15 [6] [7], nhưng bản chất đó là sự gắn quyền với trách nhiệm pháp lý rõ ràng hơn. Khác với nhiều cơ quan nhà nước có xu hướng tránh nặng tìm nhẹ, Viện Kiểm sát nhận rõ ràng vai trò "chính danh nhưng luôn phải đúng mực".

Sự xét xét mỗi vụ việc không đơn thuần để kết luận có vi phạm hay không, mà là đánh giá cả chuỗi thủ tục có tôn trọng pháp luật và quyền con người hay không. Khi VKSND kiến nghị xử lý sai phạm trong thi hành án hành chính, đó không chỉ là quản lý nhà nước mà là bảo vệ nhân dân khỏi sự thờ ơ hoặc lạm quyền từ hệ thống công quyền.

Ngành kiểm sát trong kỷ nguyên Nhà nước pháp quyền

Không thể phủ nhận rằng, VKSND từng trải qua những giai đoạn thăng trầm, bị nhìn nhận như “cơ quan phụ thuộc” trong chuỗi tố tụng. Tuy nhiên, trong bối cảnh cải cách tư pháp sâu rộng, Việt Nam đang từng bước đưa ngành kiểm sát tiến gần hơn tới chuẩn mực quốc tế – độc lập, chuyên nghiệp, lấy công lý làm trung tâm.

Sự kiện 1/7/2025 không chỉ là cột mốc pháp lý – mà là một tuyên ngôn chính trị, một cam kết với người dân về một nền kiểm sát không còn hình thức, không thụ động, không lệ thuộc.

Từ góc nhìn chính trị – pháp lý, chúng ta đang chứng kiến một ngành kiểm sát chuyển mình từ vị thế "cánh tay nối dài" của hành pháp sang một thể chế kiểm soát độc lập. Một khi VKSND hoạt động mạnh mẽ và khách quan, đó chính là biểu hiện sinh động của nhà nước pháp quyền: nơi quyền lực được giám sát bằng quyền lực, và lẽ phải được bảo vệ bởi thể chế.

Một nền kiểm sát mang “bản lĩnh của công lý”

Trong lịch sử tư pháp hiện đại, mỗi quốc gia đều có những “trụ cột công lý” của riêng mình:

• Ở Pháp, đó là thẩm phán độc lập;

• Ở Mỹ, là hệ thống bồi thẩm đoàn và Bộ Tư pháp công khai;

• Còn tại Việt Nam – chính Viện Kiểm sát là người được giao sứ mệnh kép: vừa đại diện công tố, vừa giám sát toàn bộ guồng máy tư pháp vận hành đúng pháp luật.

Đây không phải là mô hình dễ vận hành, càng không phải là mô hình phổ biến. Nhưng nếu được tổ chức đúng, nhân sự đúng, quyền hạn đúng và tinh thần đúng – Viện Kiểm sát sẽ chính là lực đẩy quyết định cho quá trình xây dựng một Nhà nước pháp quyền dân chủ, nhân văn và vì dân.

Sự kiện 1/7/2025 khép lại một giai đoạn tổ chức và mở ra một chương mới: nơi công lý được bảo vệ bằng cả pháp luật và sự kiểm sát nghiêm cẩn của những người mang trên vai biểu tượng “lưỡi gươm và cán cân”.

Và nếu công lý cần một người giữ lửa – thì trong hệ thống tư pháp Việt Nam hôm nay, người giữ lửa đó chính là Viện Kiểm sát Nhân dân.

Tài liệu tham khảo:

[1] Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam 2013, Điều 107.
[2] Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 27/12/2023 của BCH Trung ương Đảng khóa XIII.
[3] Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Viện Kiểm sát Nhân dân – Luật số 82/2025/QH15, Điều 37.
[4] Báo Bảo vệ pháp luật, “Những điểm mới trong Luật sửa đổi…”, đăng ngày 1/7/2025.
[5] Báo Chính phủ điện tử, “Sắp xếp tổ chức bộ máy VKSND theo 3 cấp”, tháng 6/2025.
[6] Luật số 82/2025/QH15, Điều 49a.
[7] Điều 28 – sửa đổi – Luật Tổ chức Viện Kiểm sát Nhân dân.

Cải cách toàn diện VKS nhân dân theo Luật số 82/2025/QH15 và mô hình tố tụng mới

(TPVN) - Luật số 82/2025/QH15 chính thức có hiệu lực, mở ra một chương mới trong thiết kế thể chế tố tụng. Viện kiểm sát nhân dân – từ vị trí kiểm soát pháp luật – được tái định hình thành một trục quyền lực trung tâm trong hệ thống công lý: gọn hơn, mạnh hơn, và chủ động hơn. Đây không chỉ là cải tổ bộ máy, mà là sự định vị lại vai trò chiến lược của cơ quan công tố trong tiến trình kiến tạo một nền tư pháp hiện đại và liêm chính.
 

Tòa án điện tử – Đột phá công nghệ trong cải cách tư pháp, bài học từ thành phố Hồ Chí Minh

(LS.LTD) - Hành nghề tranh tụng, tôi từng chứng kiến không biết bao lần một phiên tòa bị hoãn chỉ vì thư triệu tập bị thất lạc, hồ sơ bị “kẹt” giữa các phòng, hay một nhân chứng không thể bay từ miền Trung vào TP.HCM đúng hẹn. Tư pháp là trụ cột của Nhà nước pháp quyền, nhưng quá trình tiếp cận công lý lại không ít lần khiến người dân nản lòng bởi thủ tục lạc hậu, thiếu minh bạch và chi phí vô hình quá lớn. Trong bối cảnh đó, sự ra đời và mở rộng của Tòa án điện tử tại Việt Nam, đặc biệt ở TP.HCM, không chỉ là một tiến bộ kỹ thuật, mà là một đột phá chiến lược – làm thay đổi căn bản cách thức mà người dân, doanh nghiệp và Nhà nước tương tác với hệ thống tư pháp. Công lý, giờ đây, đã gần hơn bao giờ hết – chỉ cách một cú nhấp chuột.

Phân cấp Giám đốc thẩm tới Tòa án nhân dân cấp tỉnh – Cải cách hay nguy cơ phân tán công lý?

(TPVN) -  Từ ngày 01/7/2025, Tòa án nhân dân (TAND) cấp tỉnh sẽ chính thức được trao thẩm quyền giám đốc thẩm và tái thẩm đối với các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực. Đây là bước chuyển quyền chưa từng có tiền lệ trong lịch sử tố tụng Việt Nam. Trong khi nhiều ý kiến nhìn nhận đây là một cải cách tư pháp cấp tiến, cũng không ít lo ngại được đặt ra: liệu điều đó có dẫn đến mâu thuẫn trong mô hình quyền lực xét xử khi một cấp tòa vừa là nơi tuyên án, vừa là nơi tự mình giám sát lại phán quyết của chính cấp dưới?

Thẩm phán – từ công chức thành người kiến tạo công lý: Đổi mới quan trọng của Tư pháp Việt Nam

(TPVN) - Cải cách tư pháp không thể chỉ dừng ở những điều chỉnh thủ tục hay đổi mới công nghệ – mà cốt lõi nằm ở con người thực thi pháp luật. Trong đó, thẩm phán – với quyền năng “nhân danh nước Cộng hòa XHCN Việt Nam” để xét xử – chính là linh hồn của công lý. Thế nhưng, nếu thẩm phán vẫn bị ràng buộc bởi cơ chế bổ nhiệm thiếu độc lập, tiêu chí đánh giá hành chính và quy trình tuyển chọn thiếu sàng lọc, thì công lý dù có tiến gần đến người dân, vẫn có thể bị treo lơ lửng ngoài hành lang Toà án.

Phân cấp thẩm quyền điều tra: Khi công an xã có quyền khởi tố – bước ngoặt cải cách hay thách thức pháp lý?

(TPVN) - Từ ngày 01/7/2025, Trưởng và Phó Trưởng Công an cấp xã (là điều tra viên trung cấp hoặc cao cấp) được phép thực hiện hoạt động khởi tố và điều tra hình sự trong một số vụ án cụ thể theo ủy quyền của cấp tỉnh. Đây là lần đầu tiên hệ thống pháp luật tố tụng Việt Nam ghi nhận chính thức thẩm quyền điều tra ở cấp xã – mở ra một bước ngoặt cải cách chưa từng có trong lịch sử tư pháp nước nhà. Nhưng đồng thời, cũng đặt ra những câu hỏi pháp lý gai góc về kiểm soát quyền lực, năng lực nghiệp vụ và ranh giới giữa phân quyền – phân cấp – phân trách nhiệm.

Bước chuyển của tư pháp hình sự: Đổi mới để phục vụ công lý và quyền con người

(TPVN) - Ngày 01/7/2025 đánh dấu một cột mốc quan trọng trong hành trình cải cách tư pháp hình sự ở Việt Nam: Bộ luật Tố tụng Hình sự sửa đổi chính thức có hiệu lực, mang theo làn gió đổi mới từ lập pháp đến thực tiễn. Không chỉ nhằm hoàn thiện thủ tục, bộ luật mới còn thể hiện khát vọng về một nền tư pháp nhân văn, hiện đại và minh bạch – nơi quyền con người được đặt ở trung tâm, công nghệ trở thành công cụ và trách nhiệm cá nhân là nguyên tắc cốt lõi.