(TPVN) - Luật số 82/2025/QH15 chính thức có hiệu lực, mở ra một chương mới trong thiết kế thể chế tố tụng. Viện kiểm sát nhân dân – từ vị trí kiểm soát pháp luật – được tái định hình thành một trục quyền lực trung tâm trong hệ thống công lý: gọn hơn, mạnh hơn, và chủ động hơn. Đây không chỉ là cải tổ bộ máy, mà là sự định vị lại vai trò chiến lược của cơ quan công tố trong tiến trình kiến tạo một nền tư pháp hiện đại và liêm chính.
Một nền tảng pháp lý mới cho quyền lực công tố hiện đại
Luật số 82/2025/QH15 – sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014 là kết quả của một tiến trình chuẩn bị công phu nhằm thể chế hóa Nghị quyết số 27-NQ/TW năm 2022 về tiếp tục xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Trên cơ sở Hiến pháp 2013, đặc biệt là các quy định tại Điều 107 và 108 về chức năng công tố và kiểm sát, Luật mới xác lập một hành lang pháp lý hiện đại hơn cho cơ quan công tố trong thời kỳ cải cách.Lần đầu tiên, Viện kiểm sát nhân dân được trao quyền xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng; được quyền kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý vi phạm pháp luật trong các hoạt động tư pháp; và chủ động đề xuất các biện pháp phòng ngừa vi phạm. Những quyền năng này không chỉ gia tăng hiệu lực của công tố mà còn khẳng định vai trò trung tâm của Viện kiểm sát trong bảo vệ quyền con người, lợi ích công và pháp chế xã hội chủ nghĩa[1].
Tổ chức lại bộ máy: Tinh gọn – hiệu lực – hiệu quả
Một thay đổi mang tính lịch sử là từ 01/7/2025, hệ thống Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện chính thức chấm dứt hoạt động theo quy định tại Thông tư số 03/2025/TT-VKSTC. Thay vào đó, ngành Kiểm sát được tổ chức lại theo mô hình ba cấp: Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh và Viện kiểm sát nhân dân khu vực. Viện kiểm sát quân sự các cấp vẫn tiếp tục được duy trì theo mô hình cũ.Việc sáp nhập và nâng cấp hệ thống từ cấp huyện thành các Viện kiểm sát khu vực không chỉ là sự thay đổi về mặt hình thức, mà kéo theo sự phân định lại rõ ràng thẩm quyền, trách nhiệm và phạm vi công tác ở từng cấp. Đồng thời, điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về cơ chế phối hợp liên ngành trong hoạt động tố tụng, đặc biệt theo Thông tư liên tịch số 04/2025/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC.
Thay đổi trong phân cấp thẩm quyền và tư duy hành động
Một điểm đột phá là việc phân cấp thẩm quyền công tố giữa các cấp Viện kiểm sát không còn phụ thuộc cứng nhắc vào cấp xét xử như trước. Theo Thông tư 02/2025/TT-VKSTC, việc xác định thẩm quyền công tố được phân định theo tính chất vụ án, mức độ nghiêm trọng, yếu tố chính trị – an ninh hoặc ảnh hưởng xã hội rộng lớn.Những vụ án có yếu tố đặc biệt nghiêm trọng như tham nhũng, chức vụ, tội phạm xuyên quốc gia hoặc liên quan đến an ninh quốc gia sẽ được giao trực tiếp cho Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh hoặc Viện kiểm sát khu vực có thẩm quyền được phân công, ngay từ giai đoạn khởi tố – trên cơ sở phân loại vụ án theo tiêu chí do Viện kiểm sát nhân dân tối cao hướng dẫn.
Mô hình này thể hiện sự chuyển đổi từ tổ chức hành chính sang tổ chức theo logic chuyên môn – theo “cấu trúc vụ án”, phù hợp với yêu cầu cải cách tư pháp đề cao năng lực và tính thực chất của hoạt động công tố.
Vai trò chủ động và năng lực điều tra được khẳng định
Trong mô hình tố tụng cải cách, Viện kiểm sát nhân dân không còn là “người đến sau” để giám sát hình thức, mà ngày càng thể hiện vai trò trung tâm trong tiến trình xử lý tội phạm. Theo Thông tư số 02/2025/TT-VKSTC, kiểm sát viên được quyền đề xuất hướng điều tra, yêu cầu điều tra bổ sung và trong một số vụ án trọng điểm, trực tiếp tham gia hoạt động điều tra như hỏi cung, đối chất hoặc thực nghiệm hiện trường.Sự thay đổi này khắc phục tình trạng bị động trước đây, giúp kiểm sát viên chủ động tiếp cận chứng cứ, phát hiện vi phạm sớm và từ đó nâng cao chất lượng truy tố. Mô hình công tố “chủ động điều tra” đã được nhiều quốc gia áp dụng để tăng tính tranh tụng và bảo vệ quyền con người trong giai đoạn đầu tố tụng – nơi nguy cơ lạm quyền là cao nhất.
Bên cạnh đó, việc phê chuẩn biện pháp ngăn chặn như tạm giữ, khám xét… cũng được siết chặt về thời hạn và tiêu chí, nhằm hạn chế tình trạng giam giữ hình thức, đồng thời nâng cao trách nhiệm cá nhân của kiểm sát viên. Đây là một bước chuyển từ kiểm sát “trên giấy” sang kiểm sát thực chất, bảo vệ cả trình tự tố tụng lẫn quyền tự do của công dân.
Kiểm sát thi hành án: Từ hậu kiểm sang kiểm sát chủ động
Luật 82/2025/QH15 đã mở rộng đáng kể vai trò của Viện kiểm sát trong lĩnh vực thi hành án dân sự. Theo Điều 28 (sửa đổi), kiểm sát viên được quyền kiểm sát trực tiếp toàn bộ quá trình thi hành án: từ ban hành quyết định, cưỡng chế, xử lý tài sản cho đến miễn, giảm nghĩa vụ thi hành.Điểm mới nổi bật là Viện kiểm sát có thể tham gia các phiên họp xét miễn – giảm nghĩa vụ liên quan đến ngân sách nhà nước và chủ động kháng nghị các hành vi trái luật của cơ quan thi hành án. Vai trò này giúp bảo vệ không chỉ quyền lợi của bên đương sự mà cả lợi ích công – một bước tiến quan trọng trong kiểm soát tài chính tư pháp.
Sự chuyển đổi từ hậu kiểm sang kiểm sát chủ động không chỉ tạo khuôn khổ pháp lý chặt chẽ hơn, mà còn giúp phòng ngừa tình trạng lạm dụng cưỡng chế, trì hoãn thi hành hoặc thỏa thuận ngầm – những bất cập vốn âm ỉ trong hệ thống thi hành án dân sự suốt nhiều năm qua.
Chuẩn hóa ngạch, chuyển đổi linh hoạt – hướng đến tinh thần trách nhiệm
Một trong những điểm mới quan trọng là việc bãi bỏ cơ chế thi nâng ngạch lặp đi lặp lại. Theo khoản 10 Điều 1 Luật 82/2025/QH15, người được tuyển dụng vào ngạch Kiểm sát viên hoặc Điều tra viên sẽ không phải thi lại để chuyển lên ngạch cao hơn, mà sẽ được xét bổ nhiệm dựa trên tiêu chuẩn và năng lực thực tiễn[1].Đặc biệt, Khoản 12 Điều 1 của luật cũng cho phép chuyển đổi giữa ngạch Kiểm sát viên và Điều tra viên tương ứng nếu đủ điều kiện về thời gian công tác, đạo đức và năng lực chuyên môn mà không cần thi tuyển lại. Đây là bước đi phù hợp với Nghị quyết 66-NQ/TW năm 2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng pháp luật, trong đó yêu cầu “chuẩn hóa đội ngũ tư pháp, linh hoạt cơ cấu cán bộ theo vị trí việc làm”[2].
Cách tiếp cận này giúp giảm thủ tục hành chính, tăng sự chuyên nghiệp, khuyến khích kiểm sát viên phát triển theo năng lực thực tế và phù hợp với yêu cầu cao hơn của công tác tố tụng – điều tra hiện nay.
Cơ hội phát triển – nhưng không thiếu thách thức
Tái cấu trúc hệ thống Viện kiểm sát nhân dân mở ra cơ hội lớn để nâng cao chất lượng kiểm sát, khẳng định vai trò trung tâm của công tố trong tiến trình tố tụng. Tuy nhiên, thách thức không nhỏ là việc chuyển giao nhiệm vụ từ cấp huyện sang cấp tỉnh mà không đi kèm tăng biên chế. Điều này đi theo tinh thần “giữ ổn định tổng biên chế” quy định tại Quy định 70-QĐ/TW năm 2022 về quản lý biên chế hệ thống chính trị[3].Báo cáo số 214/BC-VKSTC ngày 03/7/2025 của VKSND Tối cao cho thấy tỷ lệ kiểm sát viên có trình độ sau đại học và thành thạo nghiệp vụ số hóa vẫn còn phân hóa rõ giữa các địa phương[4]. Cùng với yêu cầu chuyển đổi số toàn diện trong ngành kiểm sát theo Công văn số 716/HD-VKSTC ngày 15/3/2025, gánh nặng chuyển đổi hiện đại hóa sẽ đòi hỏi sự đầu tư bài bản, cả về ngân sách, hạ tầng và nhân lực[5].
So sánh quốc tế: Cải cách cơ quan công tố là xu thế toàn cầu
Tại Đức, sau phán quyết của Tòa Công lý châu Âu (ECJ) năm 2019 (Joined Cases C-508/18 and C-82/19 PPU), quốc gia này đã điều chỉnh quyền ra lệnh bắt giữ để đảm bảo công tố viên không bị chi phối bởi cơ quan hành pháp[6].Tại Hàn Quốc, Viện công tố từng có thẩm quyền điều tra quá rộng. Từ năm 2020, quốc hội Hàn Quốc tước quyền điều tra thông thường khỏi tay công tố, giao lại cho cảnh sát, và thành lập Cơ quan điều tra tội phạm cấp cao (CIO) để giám sát hoạt động tư pháp, tránh lạm quyền[7].
Tại Hoa Kỳ, công tố viên là chức danh dân cử. Mô hình này đề cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình, nhưng cũng đặt ra bài toán cân bằng giữa tính dân chủ và chuyên môn hóa [8].
Những bài học này cho thấy cải cách cơ quan công tố là xu thế toàn cầu, hướng đến tăng cường tính độc lập, minh bạch và hiệu quả – mà Việt Nam cũng đang hòa nhịp bằng mô hình phù hợp với điều kiện chính trị – pháp lý nội sinh.
Tư duy mới – Tầm nhìn mới cho ngành công tố
Trong kỷ nguyên cải cách tư pháp, Viện kiểm sát nhân dân cần được nhìn nhận không chỉ là cơ quan kiểm sát mà là thành tố kiến tạo niềm tin công lý. Từ vai trò giám sát tuân thủ pháp luật, kiểm sát viên cần tiến xa hơn – trở thành người đại diện cho sự thật, người gìn giữ đạo lý pháp quyền trong từng quyết định phê chuẩn, kháng nghị, luận tội hay không truy cứu.Cải cách luật chỉ là bước đầu. Để chạm được công lý, ngành kiểm sát phải tái thiết nội lực: chuẩn hóa tư duy, làm mới nghiệp vụ, nâng cao phẩm chất, và không ngừng trả lời câu hỏi cốt lõi: người công tố tồn tại vì điều gì?
Tài liệu tham khảo:
- Luật số 82/2025/QH15 ngày 24/6/2025, khoản 10 và 12 Điều 1 sửa đổi, bổ sung Điều 58 và 76a Luật Tổ chức VKSND.
- Bộ Chính trị, Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025.
- Ban Chấp hành Trung ương, Quy định 70-QĐ/TW ngày 18/7/2022 về quản lý biên chế hệ thống chính trị.
- Báo cáo số 214/BC-VKSTC ngày 03/7/2025 của Viện kiểm sát nhân dân tối cao.
- Công văn số 716/HD-VKSTC ngày 15/3/2025 về chuyển đổi số ngành Kiểm sát.
- European Court of Justice, Joined Cases C-508/18 and C-82/19 PPU, ngày 27/5/2019.
- Kim Jiyeon, “South Korea’s Prosecution Reform”, Korea Herald, 4/2022.
- National District Attorneys Association, “Overview of Prosecution in the United States”, https://ndaa.org
XEM THÊM
Tòa án điện tử – Đột phá công nghệ trong cải cách tư pháp, bài học từ thành phố Hồ Chí Minh
(LS.LTD) - Hành nghề tranh tụng, tôi từng chứng kiến không biết bao lần một phiên tòa bị hoãn chỉ vì thư triệu tập bị thất lạc, hồ sơ bị “kẹt” giữa các phòng, hay một nhân chứng không thể bay từ miền Trung vào TP.HCM đúng hẹn. Tư pháp là trụ cột của Nhà nước pháp quyền, nhưng quá trình tiếp cận công lý lại không ít lần khiến người dân nản lòng bởi thủ tục lạc hậu, thiếu minh bạch và chi phí vô hình quá lớn. Trong bối cảnh đó, sự ra đời và mở rộng của Tòa án điện tử tại Việt Nam, đặc biệt ở TP.HCM, không chỉ là một tiến bộ kỹ thuật, mà là một đột phá chiến lược – làm thay đổi căn bản cách thức mà người dân, doanh nghiệp và Nhà nước tương tác với hệ thống tư pháp. Công lý, giờ đây, đã gần hơn bao giờ hết – chỉ cách một cú nhấp chuột.
Phân cấp Giám đốc thẩm tới Tòa án nhân dân cấp tỉnh – Cải cách hay nguy cơ phân tán công lý?
(TPVN) - Từ ngày 01/7/2025, Tòa án nhân dân (TAND) cấp tỉnh sẽ chính thức được trao thẩm quyền giám đốc thẩm và tái thẩm đối với các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực. Đây là bước chuyển quyền chưa từng có tiền lệ trong lịch sử tố tụng Việt Nam. Trong khi nhiều ý kiến nhìn nhận đây là một cải cách tư pháp cấp tiến, cũng không ít lo ngại được đặt ra: liệu điều đó có dẫn đến mâu thuẫn trong mô hình quyền lực xét xử khi một cấp tòa vừa là nơi tuyên án, vừa là nơi tự mình giám sát lại phán quyết của chính cấp dưới?
Thẩm phán – từ công chức thành người kiến tạo công lý: Đổi mới quan trọng của Tư pháp Việt Nam
(TPVN) - Cải cách tư pháp không thể chỉ dừng ở những điều chỉnh thủ tục hay đổi mới công nghệ – mà cốt lõi nằm ở con người thực thi pháp luật. Trong đó, thẩm phán – với quyền năng “nhân danh nước Cộng hòa XHCN Việt Nam” để xét xử – chính là linh hồn của công lý. Thế nhưng, nếu thẩm phán vẫn bị ràng buộc bởi cơ chế bổ nhiệm thiếu độc lập, tiêu chí đánh giá hành chính và quy trình tuyển chọn thiếu sàng lọc, thì công lý dù có tiến gần đến người dân, vẫn có thể bị treo lơ lửng ngoài hành lang Toà án.
Phân cấp thẩm quyền điều tra: Khi công an xã có quyền khởi tố – bước ngoặt cải cách hay thách thức pháp lý?
(TPVN) - Từ ngày 01/7/2025, Trưởng và Phó Trưởng Công an cấp xã (là điều tra viên trung cấp hoặc cao cấp) được phép thực hiện hoạt động khởi tố và điều tra hình sự trong một số vụ án cụ thể theo ủy quyền của cấp tỉnh. Đây là lần đầu tiên hệ thống pháp luật tố tụng Việt Nam ghi nhận chính thức thẩm quyền điều tra ở cấp xã – mở ra một bước ngoặt cải cách chưa từng có trong lịch sử tư pháp nước nhà. Nhưng đồng thời, cũng đặt ra những câu hỏi pháp lý gai góc về kiểm soát quyền lực, năng lực nghiệp vụ và ranh giới giữa phân quyền – phân cấp – phân trách nhiệm.
Bước chuyển của tư pháp hình sự: Đổi mới để phục vụ công lý và quyền con người
(TPVN) - Ngày 01/7/2025 đánh dấu một cột mốc quan trọng trong hành trình cải cách tư pháp hình sự ở Việt Nam: Bộ luật Tố tụng Hình sự sửa đổi chính thức có hiệu lực, mang theo làn gió đổi mới từ lập pháp đến thực tiễn. Không chỉ nhằm hoàn thiện thủ tục, bộ luật mới còn thể hiện khát vọng về một nền tư pháp nhân văn, hiện đại và minh bạch – nơi quyền con người được đặt ở trung tâm, công nghệ trở thành công cụ và trách nhiệm cá nhân là nguyên tắc cốt lõi.
Ngành Công an trong kỷ nguyên mới – Kiến trúc sư trật tự, an ninh quốc gia
(TPVN) - Từ ngày 1/7/2025, cùng với quá trình sắp xếp chính quyền địa phương hai cấp, tổ chức bộ máy Công an nhân dân Việt Nam chính thức vận hành theo mô hình tinh gọn mới. Đây không chỉ là một bước cải cách kỹ thuật hành chính, mà là biểu tượng cho tầm vóc tư duy thiết chế của quốc gia. Với góc nhìn của một quan sát viên chính trị, những đột phá này đặt nền móng cho kỷ nguyên quản trị hiện đại, hiệu lực – nơi ngành Công an tiếp tục đóng vai trò trụ cột trong kiến tạo trật tự, bảo vệ an ninh quốc gia và thúc đẩy Nhà nước pháp quyền.
.jpg)
