(TPVN) - Từ ngày 01/7/2025, Trưởng và Phó Trưởng Công an cấp xã (là điều tra viên trung cấp hoặc cao cấp) được phép thực hiện hoạt động khởi tố và điều tra hình sự trong một số vụ án cụ thể theo ủy quyền của cấp tỉnh. Đây là lần đầu tiên hệ thống pháp luật tố tụng Việt Nam ghi nhận chính thức thẩm quyền điều tra ở cấp xã – mở ra một bước ngoặt cải cách chưa từng có trong lịch sử tư pháp nước nhà. Nhưng đồng thời, cũng đặt ra những câu hỏi pháp lý gai góc về kiểm soát quyền lực, năng lực nghiệp vụ và ranh giới giữa phân quyền – phân cấp – phân trách nhiệm.
Khi luật pháp “mở cửa” cho cấp xã làm điều tra viên
Với hiệu lực từ ngày 01/7/2025, Luật số 99/2025/QH15 sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 đã chính thức trao thẩm quyền điều tra cho Trưởng hoặc Phó Trưởng Công an cấp xã, với điều kiện họ phải là điều tra viên trung cấp hoặc cao cấp và được Thủ trưởng Cơ quan điều tra cấp tỉnh phân công bằng văn bản [1].Điều 163 Bộ luật Tố tụng hình sự 2025, sửa đổi tại khoản 5, quy định rõ: “Điều tra viên trung cấp, cao cấp là Trưởng hoặc Phó Trưởng Công an xã, phường, thị trấn được Thủ trưởng Cơ quan điều tra có thẩm quyền phân công có thể tiến hành hoạt động khởi tố, điều tra đối với tội phạm ít nghiêm trọng hoặc nghiêm trọng xảy ra tại địa bàn” [1].
Điều này đồng nghĩa, lần đầu tiên trong lịch sử tố tụng hình sự, một chủ thể ở cấp xã – vốn trước đây chỉ có nhiệm vụ tiếp nhận tin báo, giữ gìn hiện trường – nay đã có thể khởi tố vụ án, lập hồ sơ điều tra, thậm chí đề nghị truy tố nếu được ủy quyền.
Lý do và kỳ vọng: Phân quyền để không phân tán trách nhiệm
Cơ sở của bước cải cách này bắt nguồn từ thực tiễn tổ chức lại bộ máy công an nhân dân theo hướng “tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả”, trong đó Công an xã chính quy là “cánh tay nối dài” của hệ thống an ninh – tư pháp ở cơ sở. Tình trạng quá tải tại cơ quan điều tra cấp huyện và tỉnh, đặc biệt tại các địa bàn rộng lớn, xa trung tâm, là một thực tế hiển hiện [2].Do đó, việc phân quyền điều tra cho lực lượng ở tuyến đầu – Công an cấp xã – là hợp lý về mặt nghiệp vụ và tổ chức. Đây cũng là bước thể chế hóa chủ trương cải cách tư pháp tại Nghị quyết 27-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến 2045 [3].
Ngoài ra, theo đánh giá của Bộ Công an, Công an xã thường là lực lượng đầu tiên tiếp cận hiện trường, có điều kiện nắm bắt đầy đủ thông tin, nhân chứng, vật chứng ban đầu. Nếu phải chờ cấp huyện xuống xử lý, có thể làm chậm trễ, bỏ lọt tội phạm hoặc dẫn đến sai lệch bản chất vụ án [4].
Phân biệt rạch ròi: Ủy quyền, không phải “cấp điều tra mới”
Dù được trao thẩm quyền, nhưng Công an xã không phải là một cấp điều tra độc lập. Đây là điểm cần được khẳng định một cách rõ ràng để tránh hiểu nhầm và lạm quyền.Cụ thể, Điều 6 Thông tư liên tịch 04/2025/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC quy định: “Việc điều tra do Trưởng hoặc Phó Trưởng Công an xã thực hiện phải được ủy quyền bằng văn bản của Thủ trưởng Cơ quan điều tra cấp tỉnh. Mọi quyết định, biện pháp tố tụng trong quá trình này đều chịu sự giám sát và trách nhiệm của cấp ủy quyền” [5].
Nói cách khác, đây là mô hình ủy quyền tố tụng – không tạo ra cấp điều tra thứ tư (sau tỉnh, huyện, và xã) mà vẫn giữ tính thống nhất trong hệ thống pháp luật hình sự. Chính cơ chế này sẽ giúp đảm bảo quyền con người, quyền công dân, tránh việc giao quyền điều tra một cách tràn lan và thiếu kiểm soát.
Rủi ro và giới hạn: Những dấu hỏi pháp lý cần sớm được giải đáp
Tuy nhiên, không ít chuyên gia pháp lý cho rằng mô hình ủy quyền điều tra ở cấp xã tiềm ẩn những thách thức không nhỏ.Thứ nhất, về năng lực điều tra viên. Dù quy định bắt buộc điều tra viên trung cấp hoặc cao cấp, nhưng xét trên thực tế, việc đào tạo, sát hạch, và kiểm tra nghiệp vụ điều tra viên ở cấp xã còn rất hạn chế. Việc khởi tố sai, thu thập chứng cứ không hợp lệ, hoặc thậm chí ép cung – nhục hình… là những rủi ro có thể xảy ra nếu không kiểm soát chặt [6].
Thứ hai, cơ chế giám sát và kiểm sát. Dù Thông tư đã yêu cầu gửi văn bản ủy quyền ngay cho Viện kiểm sát nhân dân, nhưng việc kiểm sát trực tiếp lại vụ việc vẫn cần thời gian, con người và kinh nghiệm. Trong khi đó, một sai sót ban đầu của điều tra viên cấp xã có thể khiến cả quá trình tố tụng bị ảnh hưởng nghiêm trọng [5].
Thứ ba, là nguy cơ “hành chính hóa” tố tụng hình sự. Khi Trưởng Công an xã – vốn là người đứng đầu lực lượng hành chính – được giao quyền khởi tố, điều này cần được bóc tách và kiểm soát để tránh việc sử dụng quyền điều tra như một công cụ quản lý hành chính hoặc “giải quyết nội bộ” những mâu thuẫn tại địa phương.
Cần sớm ban hành hướng dẫn chi tiết và quy trình chuẩn
Để vận hành mô hình này một cách an toàn và hiệu quả, các chuyên gia đề xuất cần có các quy định dưới luật chi tiết về:- Tiêu chuẩn bổ nhiệm điều tra viên cấp xã;
- Quy trình kiểm sát điều tra ở cấp xã;
- Cơ chế kiểm tra hậu kiểm định kỳ từ cấp tỉnh, Viện kiểm sát cấp trên;
- Trách nhiệm pháp lý cụ thể nếu điều tra viên cấp xã vi phạm trong quá trình thực hiện ủy quyền điều tra.
Đồng thời, việc tổ chức tập huấn, nâng cao trình độ nghiệp vụ cho lực lượng Công an xã – đặc biệt là các điều tra viên – là yếu tố bắt buộc nếu muốn mô hình này thành công thực sự, chứ không chỉ dừng lại ở văn bản.
Nhìn rộng hơn: Cải cách phân quyền trong cả hệ thống tố tụng
Không chỉ dừng lại ở điều tra, Luật Tổ chức Viện kiểm sát và Bộ luật Tố tụng hình sự 2025 còn thực hiện phân cấp rõ ràng tại hai đầu còn lại của tam giác tố tụng: kiểm sát và xét xử.Từ 01/7/2025, hệ thống Viện kiểm sát nhân dân sẽ chuyển sang mô hình ba cấp, trong đó Viện Công tố và Kiểm sát xét xử phúc thẩm được tổ chức tại ba thành phố lớn và được Viện trưởng VKSND tối cao ủy quyền thực hiện các chức năng tố tụng [7].
Tòa án phúc thẩm cũng được tăng cường quyền tự chủ, khi Chánh án và Phó Chánh án được quyền phân công thẩm phán, kháng nghị giám đốc thẩm, kiến nghị pháp lý… Đặc biệt, Bộ luật mới quy định rõ về trách nhiệm thi hành án tử hình, yêu cầu công bố công khai nếu Chủ tịch nước không quyết định ân giảm trong thời hạn 1 năm [1].
Kết luận: Không phải ai có quyền, mà là ai chịu trách nhiệm
Cải cách phân quyền tư pháp là một xu thế tất yếu để giảm tải, tăng tốc độ xử lý án và đảm bảo quyền lợi pháp lý cho người dân ở cơ sở. Tuy nhiên, thẩm quyền luôn phải đi đôi với trách nhiệm, và sự phân quyền chỉ thực sự hiệu quả nếu có một cơ chế kiểm soát song hành.Việc trao quyền điều tra cho Trưởng/Phó Công an xã là một phép thử lớn với hệ thống tư pháp hình sự. Nếu thành công, đây sẽ là bước đột phá trong hiện đại hóa tố tụng – một mô hình Việt Nam đặc thù nhưng hiệu quả. Ngược lại, nếu triển khai thiếu kiểm soát, hệ quả có thể là oan sai, lạm quyền, và mất niềm tin vào pháp luật.
Trong thời đại của nhà nước pháp quyền, quyền lực không nằm ở việc “ai được làm gì” – mà là “ai chịu trách nhiệm trước pháp luật, công luận và chính lương tâm mình”.
Tài liệu tham khảo:
- Luật số 99/2025/QH15 ngày 27/6/2025, sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015.
- Báo Lao Động, “Chính thức cho Trưởng Công an xã được thực hiện quyền điều tra”, đăng ngày 27/6/2025.
- Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương.
- Bộ Công an, Thông cáo báo chí ngày 01/7/2025, tại www.bocongan.gov.vn.
- Thông tư liên tịch số 04/2025/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC, ngày 12/5/2025.
- VOV, “Tăng thẩm quyền điều tra cho Trưởng/Phó Công an xã”, 26/6/2025.
- Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 2025 – sửa đổi theo hướng 3 cấp: trung ương – tỉnh –khu vực.
XEM THÊM
Cải cách toàn diện VKS nhân dân theo Luật số 82/2025/QH15 và mô hình tố tụng mới
(TPVN) - Luật số 82/2025/QH15 chính thức có hiệu lực, mở ra một chương mới trong thiết kế thể chế tố tụng. Viện kiểm sát nhân dân – từ vị trí kiểm soát pháp luật – được tái định hình thành một trục quyền lực trung tâm trong hệ thống công lý: gọn hơn, mạnh hơn, và chủ động hơn. Đây không chỉ là cải tổ bộ máy, mà là sự định vị lại vai trò chiến lược của cơ quan công tố trong tiến trình kiến tạo một nền tư pháp hiện đại và liêm chính.
Tòa án điện tử – Đột phá công nghệ trong cải cách tư pháp, bài học từ thành phố Hồ Chí Minh
(LS.LTD) - Hành nghề tranh tụng, tôi từng chứng kiến không biết bao lần một phiên tòa bị hoãn chỉ vì thư triệu tập bị thất lạc, hồ sơ bị “kẹt” giữa các phòng, hay một nhân chứng không thể bay từ miền Trung vào TP.HCM đúng hẹn. Tư pháp là trụ cột của Nhà nước pháp quyền, nhưng quá trình tiếp cận công lý lại không ít lần khiến người dân nản lòng bởi thủ tục lạc hậu, thiếu minh bạch và chi phí vô hình quá lớn. Trong bối cảnh đó, sự ra đời và mở rộng của Tòa án điện tử tại Việt Nam, đặc biệt ở TP.HCM, không chỉ là một tiến bộ kỹ thuật, mà là một đột phá chiến lược – làm thay đổi căn bản cách thức mà người dân, doanh nghiệp và Nhà nước tương tác với hệ thống tư pháp. Công lý, giờ đây, đã gần hơn bao giờ hết – chỉ cách một cú nhấp chuột.
Phân cấp Giám đốc thẩm tới Tòa án nhân dân cấp tỉnh – Cải cách hay nguy cơ phân tán công lý?
(TPVN) - Từ ngày 01/7/2025, Tòa án nhân dân (TAND) cấp tỉnh sẽ chính thức được trao thẩm quyền giám đốc thẩm và tái thẩm đối với các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực. Đây là bước chuyển quyền chưa từng có tiền lệ trong lịch sử tố tụng Việt Nam. Trong khi nhiều ý kiến nhìn nhận đây là một cải cách tư pháp cấp tiến, cũng không ít lo ngại được đặt ra: liệu điều đó có dẫn đến mâu thuẫn trong mô hình quyền lực xét xử khi một cấp tòa vừa là nơi tuyên án, vừa là nơi tự mình giám sát lại phán quyết của chính cấp dưới?
Thẩm phán – từ công chức thành người kiến tạo công lý: Đổi mới quan trọng của Tư pháp Việt Nam
(TPVN) - Cải cách tư pháp không thể chỉ dừng ở những điều chỉnh thủ tục hay đổi mới công nghệ – mà cốt lõi nằm ở con người thực thi pháp luật. Trong đó, thẩm phán – với quyền năng “nhân danh nước Cộng hòa XHCN Việt Nam” để xét xử – chính là linh hồn của công lý. Thế nhưng, nếu thẩm phán vẫn bị ràng buộc bởi cơ chế bổ nhiệm thiếu độc lập, tiêu chí đánh giá hành chính và quy trình tuyển chọn thiếu sàng lọc, thì công lý dù có tiến gần đến người dân, vẫn có thể bị treo lơ lửng ngoài hành lang Toà án.
Bước chuyển của tư pháp hình sự: Đổi mới để phục vụ công lý và quyền con người
(TPVN) - Ngày 01/7/2025 đánh dấu một cột mốc quan trọng trong hành trình cải cách tư pháp hình sự ở Việt Nam: Bộ luật Tố tụng Hình sự sửa đổi chính thức có hiệu lực, mang theo làn gió đổi mới từ lập pháp đến thực tiễn. Không chỉ nhằm hoàn thiện thủ tục, bộ luật mới còn thể hiện khát vọng về một nền tư pháp nhân văn, hiện đại và minh bạch – nơi quyền con người được đặt ở trung tâm, công nghệ trở thành công cụ và trách nhiệm cá nhân là nguyên tắc cốt lõi.
Ngành Công an trong kỷ nguyên mới – Kiến trúc sư trật tự, an ninh quốc gia
(TPVN) - Từ ngày 1/7/2025, cùng với quá trình sắp xếp chính quyền địa phương hai cấp, tổ chức bộ máy Công an nhân dân Việt Nam chính thức vận hành theo mô hình tinh gọn mới. Đây không chỉ là một bước cải cách kỹ thuật hành chính, mà là biểu tượng cho tầm vóc tư duy thiết chế của quốc gia. Với góc nhìn của một quan sát viên chính trị, những đột phá này đặt nền móng cho kỷ nguyên quản trị hiện đại, hiệu lực – nơi ngành Công an tiếp tục đóng vai trò trụ cột trong kiến tạo trật tự, bảo vệ an ninh quốc gia và thúc đẩy Nhà nước pháp quyền.
.jpg)
