(TPVN) - Từ ngày 01/7/2025, Tòa án nhân dân (TAND) cấp tỉnh sẽ chính thức được trao thẩm quyền giám đốc thẩm và tái thẩm đối với các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực. Đây là bước chuyển quyền chưa từng có tiền lệ trong lịch sử tố tụng Việt Nam. Trong khi nhiều ý kiến nhìn nhận đây là một cải cách tư pháp cấp tiến, cũng không ít lo ngại được đặt ra: liệu điều đó có dẫn đến mâu thuẫn trong mô hình quyền lực xét xử khi một cấp tòa vừa là nơi tuyên án, vừa là nơi tự mình giám sát lại phán quyết của chính cấp dưới?
Cơ sở pháp lý và phạm vi phân quyền
Việc trao thẩm quyền giám đốc thẩm và tái thẩm cho TAND cấp tỉnh được ghi nhận tại Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng dân sự, hành chính, kinh doanh thương mại và luật tổ chức Tòa án nhân dân, được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 9, khóa XV và có hiệu lực từ ngày 01/7/2025 [1].
Theo quy định mới, TAND cấp tỉnh sẽ:
Theo quy định mới, TAND cấp tỉnh sẽ:
- Xét xử phúc thẩm đối với các bản án, quyết định chưa có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực (cấp huyện, cấp khu vực).
- Xem xét giám đốc thẩm, tái thẩm đối với các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực nếu có kháng nghị từ Viện trưởng VKSND cấp tỉnh hoặc Chánh án TAND cấp tỉnh.
- Trong khi đó, TAND Tối cao vẫn giữ thẩm quyền giám đốc thẩm với các bản án, quyết định do TAND cấp tỉnh tuyên án sơ hoặc phúc thẩm.
Sự phân cấp này được kỳ vọng sẽ giải tỏa áp lực quá tải lên TAND Tối cao, vốn phải xử lý hàng ngàn hồ sơ giám đốc thẩm mỗi năm, đồng thời rút ngắn thời gian, chi phí và khoảng cách tiếp cận công lý cho người dân ở địa phương [2].
Những tín hiệu tích cực của cải cách
Thứ nhất, việc phân quyền giám đốc thẩm về cho cấp tỉnh thể hiện tư duy cải cách mạnh mẽ về tổ chức bộ máy tư pháp, phù hợp với lộ trình thực hiện Nghị quyết 27-NQ/TW của Trung ương về xây dựng Nhà nước pháp quyền [3]. Thay vì duy trì mô hình quyền lực tập trung tại một cơ quan duy nhất như trước đây, cơ chế mới tạo ra tính linh hoạt trong thực tiễn giải quyết án, giảm thiểu hiện tượng “đơn thư dồn về trung ương”.
Thứ hai, cơ chế này góp phần nâng cao trách nhiệm xét xử tại chỗ. Khi chính TAND cấp tỉnh có thể bị giám sát bởi chính mình ở cấp giám đốc thẩm, thì buộc các thẩm phán phải nâng cao chất lượng xét xử ngay từ đầu, tránh để xảy ra sai sót tố tụng bị kháng nghị.
Thứ ba, nếu được tổ chức bài bản, Hội đồng giám đốc thẩm tại cấp tỉnh sẽ giúp tăng cường tính độc lập và minh bạch của hệ thống xét xử. Việc đưa giám đốc thẩm xuống địa phương cũng góp phần giải quyết nhanh hơn các tranh chấp dân sự – kinh tế vốn không quá phức tạp về pháp lý nhưng kéo dài do ách tắc tại trung ương.
Thứ hai, cơ chế này góp phần nâng cao trách nhiệm xét xử tại chỗ. Khi chính TAND cấp tỉnh có thể bị giám sát bởi chính mình ở cấp giám đốc thẩm, thì buộc các thẩm phán phải nâng cao chất lượng xét xử ngay từ đầu, tránh để xảy ra sai sót tố tụng bị kháng nghị.
Thứ ba, nếu được tổ chức bài bản, Hội đồng giám đốc thẩm tại cấp tỉnh sẽ giúp tăng cường tính độc lập và minh bạch của hệ thống xét xử. Việc đưa giám đốc thẩm xuống địa phương cũng góp phần giải quyết nhanh hơn các tranh chấp dân sự – kinh tế vốn không quá phức tạp về pháp lý nhưng kéo dài do ách tắc tại trung ương.
Vấn đề mấu chốt: độc lập xét xử và xung đột vai trò
Tuy nhiên, sự đổi mới nào cũng đi kèm rủi ro. Một trong những câu hỏi lớn được đặt ra là: Liệu một cấp tòa có thể đồng thời đảm nhiệm vai trò xét xử và giám sát chính mình mà vẫn bảo đảm nguyên tắc độc lập và khách quan?
TAND cấp tỉnh hiện đang vừa là cấp phúc thẩm vừa là chủ thể có quyền giám đốc thẩm các bản án của TAND khu vực. Thực tế này dẫn tới nguy cơ chồng chéo vai trò, làm lu mờ ranh giới giữa hoạt động xét xử và hoạt động giám sát tố tụng – vốn là hai giai đoạn có bản chất pháp lý rất khác nhau.
Phát biểu tại Quốc hội, ông Lê Minh Trí – Chánh án Tòa án nhân dân tối cao – đã thẳng thắn nêu lên lo ngại này: “Nếu giao cho cấp tỉnh giám đốc thẩm các bản án của chính mình thì liệu có khách quan không? Có xu hướng nương nhẹ sai phạm trong nội bộ không? Làm sao kiểm tra được tính minh bạch nếu tòa vừa là người phán xử vừa là người tự giám sát?” [4]
TAND cấp tỉnh hiện đang vừa là cấp phúc thẩm vừa là chủ thể có quyền giám đốc thẩm các bản án của TAND khu vực. Thực tế này dẫn tới nguy cơ chồng chéo vai trò, làm lu mờ ranh giới giữa hoạt động xét xử và hoạt động giám sát tố tụng – vốn là hai giai đoạn có bản chất pháp lý rất khác nhau.
Phát biểu tại Quốc hội, ông Lê Minh Trí – Chánh án Tòa án nhân dân tối cao – đã thẳng thắn nêu lên lo ngại này: “Nếu giao cho cấp tỉnh giám đốc thẩm các bản án của chính mình thì liệu có khách quan không? Có xu hướng nương nhẹ sai phạm trong nội bộ không? Làm sao kiểm tra được tính minh bạch nếu tòa vừa là người phán xử vừa là người tự giám sát?” [4]
Tính độc lập của Hội đồng giám đốc thẩm địa phương liệu có đảm bảo?
Theo hướng dẫn thi hành, các vụ giám đốc thẩm do Ủy ban thẩm phán TAND cấp tỉnh xét xử, với thành phần tối thiểu 3 thẩm phán cấp cao có thâm niên [5]. Tuy nhiên, trong thực tế hoạt động của nhiều TAND cấp tỉnh hiện nay, việc bố trí nhân sự độc lập hoàn toàn khỏi các vụ án phúc thẩm trước đó là không dễ dàng.
Nguy cơ “vừa đá bóng vừa thổi còi” không chỉ đến từ yếu tố cá nhân mà còn nằm ở cấu trúc tổ chức – khi các phòng chuyên môn, các bộ phận hành chính và cả Hội đồng xét xử đều nằm trong cùng một hệ thống quản lý chung.
Một luật sư có kinh nghiệm tranh tụng bình luận rằng: “Việc giám đốc thẩm chỉ có ý nghĩa khi được thực hiện bởi một bộ phận hoàn toàn độc lập, không có lợi ích hoặc mối quan hệ nghiệp vụ với hội đồng xét xử trước đó. Nếu không, cơ chế giám đốc thẩm sẽ chỉ là hình thức tự ‘gật đầu’ hợp thức hóa sai sót mà thôi”.
Nguy cơ “vừa đá bóng vừa thổi còi” không chỉ đến từ yếu tố cá nhân mà còn nằm ở cấu trúc tổ chức – khi các phòng chuyên môn, các bộ phận hành chính và cả Hội đồng xét xử đều nằm trong cùng một hệ thống quản lý chung.
Một luật sư có kinh nghiệm tranh tụng bình luận rằng: “Việc giám đốc thẩm chỉ có ý nghĩa khi được thực hiện bởi một bộ phận hoàn toàn độc lập, không có lợi ích hoặc mối quan hệ nghiệp vụ với hội đồng xét xử trước đó. Nếu không, cơ chế giám đốc thẩm sẽ chỉ là hình thức tự ‘gật đầu’ hợp thức hóa sai sót mà thôi”.
5. Cần thiết lập cơ chế kiểm soát và hậu kiểm chặt chẽ
Để bảo đảm hiệu lực thực chất của thẩm quyền giám đốc thẩm cấp tỉnh, các chuyên gia pháp lý đề xuất:
- Phân lập tổ chức độc lập của Hội đồng giám đốc thẩm với bộ máy xét xử phúc thẩm tại tỉnh.
- Cấm thẩm phán từng tham gia xét xử vụ án tại phúc thẩm tham gia Hội đồng giám đốc thẩm cùng vụ đó.
- Thiết lập cơ chế hậu kiểm từ TAND Tối cao với các bản án giám đốc thẩm cấp tỉnh, đặc biệt những vụ có dấu hiệu bất thường, trái pháp luật hoặc bị dư luận phản ứng.
- Tăng cường vai trò của Viện kiểm sát trong giám sát quá trình kháng nghị giám đốc thẩm tại địa phương.
Góc nhìn từ cải cách tư pháp và quyền tiếp cận công lý
Dù còn nhiều vấn đề phải bàn luận và hoàn thiện, việc phân quyền giám đốc thẩm về TAND cấp tỉnh được đánh giá là bước đi cần thiết trong quá trình cải cách tư pháp. Tư tưởng “công lý tập trung” từng khiến cho TAND Tối cao phải gánh vác khối lượng công việc khổng lồ, khiến nhiều vụ án bị xử lý chậm trễ, kéo dài, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của công dân.
Việc chia sẻ thẩm quyền cho cấp tỉnh – với điều kiện kiểm soát chặt chẽ – sẽ giúp giảm tải áp lực hành chính, đồng thời đưa công lý đến gần hơn với người dân, đặc biệt là các vụ việc không có tính chất đặc biệt phức tạp hoặc không liên quan đến lợi ích công cộng lớn.
Việc chia sẻ thẩm quyền cho cấp tỉnh – với điều kiện kiểm soát chặt chẽ – sẽ giúp giảm tải áp lực hành chính, đồng thời đưa công lý đến gần hơn với người dân, đặc biệt là các vụ việc không có tính chất đặc biệt phức tạp hoặc không liên quan đến lợi ích công cộng lớn.
Cải cách là cần thiết – nhưng kiểm soát phải đồng hành
Việc trao thẩm quyền giám đốc thẩm cho TAND cấp tỉnh là một cải cách lớn, mang tính cấu trúc trong hệ thống tư pháp Việt Nam. Nhưng để cải cách này phát huy hiệu quả, cần vượt qua được tâm lý “tự kiểm” trong nội bộ hệ thống và xây dựng được thiết chế đủ độc lập, chuyên môn hóa và minh bạch.
Không ai phủ nhận tầm quan trọng của cải cách để nâng cao hiệu quả tố tụng. Nhưng công lý chỉ có thể được bảo vệ thực chất nếu quyền lực được kiểm soát, trách nhiệm được gắn chặt và niềm tin người dân được giữ vững – từ những phán quyết nhỏ nhất tại địa phương đến các bản án cuối cùng của Tòa tối cao.
Không ai phủ nhận tầm quan trọng của cải cách để nâng cao hiệu quả tố tụng. Nhưng công lý chỉ có thể được bảo vệ thực chất nếu quyền lực được kiểm soát, trách nhiệm được gắn chặt và niềm tin người dân được giữ vững – từ những phán quyết nhỏ nhất tại địa phương đến các bản án cuối cùng của Tòa tối cao.
Tài liệu tham khảo:
- Luật số 85/2025/QH15, sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật tố tụng, thông qua ngày 26/6/2025.
- Thuvienphapluat.vn, “Chính thức TAND cấp tỉnh có thẩm quyền giám đốc thẩm từ 1/7/2025”, truy cập 25/7/2025.
- Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương.
- Báo Thanh Niên, “Viện trưởng VKSND tối cao: Cấp tỉnh giám đốc thẩm án của mình sẽ không khách quan”, đăng ngày 25/5/2025.
- Tạp chí Tòa án, “Bổ sung thẩm quyền TAND khu vực và TAND cấp tỉnh từ 1/7/2025”, truy cập 20/7/2025.
XEM THÊM
Từ quyền Hiến định đến gật đầu xin cho - Niềm tin vào nền Tư pháp quốc gia hiện đại
(LS. LTD) - Giữa những phiên tòa căng thẳng, điều khiến tôi trăn trở không chỉ là số phận của thân chủ, mà còn là ánh nhìn từ bục xét xử. Khi nào thì quyền tự bào chữa – một quyền hiến định thiêng liêng – lại bị xem như một sự không hợp tác? Và khi nào thì “xin – cho” trở thành chiếc thước đo để quyết định số phận con người?
Tư pháp kinh tế trong bảo vệ Đổi mới sáng tạo: Tham luận kiến tạo cơ chế tài phán IP cho Việt Nam
(TPVN) - Trong kỷ nguyên kinh tế tri thức, tài sản vô hình đã trở thành nguồn lực chiến lược. Tại Diễn đàn “Thể chế hoá đổi mới sáng tạo – Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 57 và 68” sáng 11/9/2025, Hãng Luật La Défense, qua tham luận của Luật sư Lưu Tiến Dũng, đã nhấn mạnh vai trò của tư pháp kinh tế và cơ chế tài phán sở hữu trí tuệ như nền tảng để bảo vệ sáng tạo và nâng cao sức cạnh tranh quốc gia.
Đột phá tài phán hành chính để bảo vệ nhà đầu tư – Góc nhìn từ Movenpick Central
(TPVN) - Từ góc nhìn pháp lý, nhà đầu tư có hai con đường bảo vệ quyền lợi: khiếu nại hành chính và khởi kiện hành chính. Nhưng trên thực tế, cả hai đều chưa đủ sức để cân bằng vị thế giữa doanh nghiệp và chính quyền.
Kỷ nguyên tố tụng điện tử - Thách thức và cơ hội với nghề Luật sư
(TPVN) - Cùng với làn sóng chuyển đổi số mạnh mẽ, hệ thống Tư pháp Việt Nam đang bước vào một giai đoạn cải cách mang tính bước ngoặt. Khi Dự thảo Nghị quyết hướng dẫn thực hiện thủ tục tố tụng trên môi trường điện tử được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao ban hành, người dân sẽ có thể khởi kiện, nộp chứng cứ, nhận thông báo và thậm chí tham dự phiên tòa chỉ bằng vài thao tác trực tuyến.
Cải cách toàn diện VKS nhân dân theo Luật số 82/2025/QH15 và mô hình tố tụng mới
(TPVN) - Luật số 82/2025/QH15 chính thức có hiệu lực, mở ra một chương mới trong thiết kế thể chế tố tụng. Viện kiểm sát nhân dân – từ vị trí kiểm soát pháp luật – được tái định hình thành một trục quyền lực trung tâm trong hệ thống công lý: gọn hơn, mạnh hơn, và chủ động hơn. Đây không chỉ là cải tổ bộ máy, mà là sự định vị lại vai trò chiến lược của cơ quan công tố trong tiến trình kiến tạo một nền tư pháp hiện đại và liêm chính.
Tòa án điện tử – Đột phá công nghệ trong cải cách tư pháp, bài học từ thành phố Hồ Chí Minh
(LS.LTD) - Hành nghề tranh tụng, tôi từng chứng kiến không biết bao lần một phiên tòa bị hoãn chỉ vì thư triệu tập bị thất lạc, hồ sơ bị “kẹt” giữa các phòng, hay một nhân chứng không thể bay từ miền Trung vào TP.HCM đúng hẹn. Tư pháp là trụ cột của Nhà nước pháp quyền, nhưng quá trình tiếp cận công lý lại không ít lần khiến người dân nản lòng bởi thủ tục lạc hậu, thiếu minh bạch và chi phí vô hình quá lớn. Trong bối cảnh đó, sự ra đời và mở rộng của Tòa án điện tử tại Việt Nam, đặc biệt ở TP.HCM, không chỉ là một tiến bộ kỹ thuật, mà là một đột phá chiến lược – làm thay đổi căn bản cách thức mà người dân, doanh nghiệp và Nhà nước tương tác với hệ thống tư pháp. Công lý, giờ đây, đã gần hơn bao giờ hết – chỉ cách một cú nhấp chuột.
