(TPVN) - Cùng với làn sóng chuyển đổi số mạnh mẽ, hệ thống Tư pháp Việt Nam đang bước vào một giai đoạn cải cách mang tính bước ngoặt. Khi Dự thảo Nghị quyết hướng dẫn thực hiện thủ tục tố tụng trên môi trường điện tử được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao ban hành, người dân sẽ có thể khởi kiện, nộp chứng cứ, nhận thông báo và thậm chí tham dự phiên tòa chỉ bằng vài thao tác trực tuyến.
Nền tảng pháp lý của tố tụng điện tử
Dự thảo Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã đưa ra những quy định quan trọng nhằm thiết lập cơ chế tố tụng điện tử đồng bộ trên toàn quốc. Theo đó, tất cả cá nhân, tổ chức đều có quyền tự nguyện lựa chọn sử dụng hình thức này, trong khi các thủ tục truyền thống vẫn tiếp tục tồn tại song song. Các giao dịch điện tử được khẳng định có giá trị pháp lý tương đương với hình thức giấy tờ [1]. Người tham gia phải đăng ký tài khoản thông qua hệ thống định danh (như VNeID) hoặc sử dụng chữ ký số, OTP hay thiết bị lưu khóa bí mật để xác thực và bảo đảm an toàn dữ liệu [2].Đáng chú ý, hệ thống được vận hành 24/7, kể cả ngày nghỉ và ngày lễ, với thời điểm nộp đơn được xác định chính xác tại thời điểm hệ thống xác nhận dữ liệu thành công [3]. Quy trình đăng ký, thay đổi hoặc ngừng giao dịch điện tử đều thực hiện qua Cổng Dịch vụ công trực tuyến của Tòa án, được kết nối và chia sẻ dữ liệu với các cơ sở dữ liệu quốc gia, đặc biệt là dữ liệu dân cư và định danh điện tử [4]. Trường hợp xảy ra sự cố kỹ thuật kéo dài quá ba ngày, đương sự có quyền sử dụng phương thức khác mà không bị tính vào thời hạn tố tụng [5].
Những quy định này không chỉ đặt nền móng pháp lý cho việc thực hiện tố tụng điện tử mà còn bảo đảm sự minh bạch, công bằng và an toàn, tạo dựng lòng tin của xã hội đối với tư pháp hiện đại.
Tư pháp điện tử và kinh nghiệm từ hành chính công
Để thấy rõ hơn giá trị của cải cách này, có thể nhìn vào thành công của dịch vụ hành chính công trong nhiều năm qua. Nhờ số hóa và liên thông dữ liệu, người dân đã quen với việc nộp hồ sơ, nhận kết quả trực tuyến mà không cần đến cơ quan nhà nước. Các chỉ số như PAPI, PCI hay SiPas cho thấy mức độ hài lòng và niềm tin của xã hội được nâng cao khi thủ tục hành chính trở nên nhanh gọn, minh bạch và ít nhũng nhiễu [6].Tố tụng điện tử có thể đem lại hiệu quả tương tự. Mỗi đơn kiện, mỗi chứng cứ, mỗi thông báo của tòa án khi được số hóa và lưu trữ tập trung sẽ giảm tối đa nguy cơ thất lạc hoặc can thiệp trái pháp luật. Người dân sẽ không còn cảnh chờ đợi tại trụ sở tòa án, thay vào đó là sự tiện lợi khi chỉ cần một tài khoản trực tuyến để tiếp cận công lý. Đây là bước tiến giúp “tư pháp công” thực sự tiệm cận chuẩn mực quản trị hiện đại, giống như hành chính công đã và đang tạo ra trong đời sống xã hội.
Cơ hội mở ra cho nghề luật sư
Trong bối cảnh mới, nghề luật sư có nhiều điều kiện để phát triển. Trước hết, việc người dân dễ dàng khởi kiện và tham gia tố tụng sẽ kéo theo nhu cầu sử dụng dịch vụ pháp lý tăng mạnh. Luật sư trở thành người dẫn dắt khách hàng trong thế giới thủ tục số, từ việc lập đơn khởi kiện điện tử, ký số, đến chuẩn bị và nộp chứng cứ dưới dạng dữ liệu.Tiếp đó, sự chuyển đổi này giúp nâng cao giá trị chuyên môn của nghề luật sư. Không chỉ dừng lại ở khả năng lập luận pháp lý, luật sư còn phải thông thạo công nghệ: biết cách quản trị chứng cứ điện tử, hiểu rõ quy định về chữ ký số, tính toàn vẹn của dữ liệu và thời điểm pháp lý của giao dịch điện tử. Năng lực mới này sẽ giúp luật sư tạo sự khác biệt và nâng cao thương hiệu cá nhân cũng như tổ chức hành nghề.
Đồng thời, tố tụng điện tử mở ra cánh cửa hội nhập quốc tế. Ở nhiều quốc gia, e-litigation đã phổ biến, do đó khi Việt Nam triển khai, luật sư Việt Nam sẽ dễ dàng kết nối với đồng nghiệp quốc tế trong các vụ việc xuyên biên giới. Đây là bước đệm để nghề luật sư Việt Nam nâng tầm và khẳng định vị thế trong khu vực và thế giới.
Những thách thức không thể xem nhẹ
Song hành với cơ hội là những thách thức không nhỏ. Trước hết là khoảng cách công nghệ. Nhiều luật sư lớn tuổi hoặc các văn phòng nhỏ chưa đủ điều kiện đầu tư hạ tầng số sẽ gặp khó khăn trong việc sử dụng chữ ký số, quản lý hồ sơ điện tử hay tham gia phiên tòa trực tuyến. Nếu không nhanh chóng thích ứng, nguy cơ tụt lại phía sau là điều có thể thấy trước.Một thách thức khác là an ninh mạng và bảo mật dữ liệu. Hồ sơ điện tử, dù thuận tiện, vẫn có thể bị xâm nhập hoặc rò rỉ. Luật sư phải trang bị hệ thống bảo mật, tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về dữ liệu cá nhân, nếu không sẽ đối mặt với rủi ro pháp lý và mất uy tín nghề nghiệp.
Ngoài ra, việc tranh luận qua màn hình có thể làm giảm sức thuyết phục trực diện vốn là thế mạnh truyền thống của nghề luật sư. Kỹ năng trình bày ngắn gọn, súc tích, biết tận dụng hình ảnh và ngôn ngữ cơ thể qua không gian trực tuyến trở thành yêu cầu mới, đòi hỏi sự rèn luyện bài bản.
Cuối cùng, cạnh tranh khốc liệt cũng là một sức ép lớn. Khi thủ tục hành chính được giản lược, các hãng luật quốc tế giàu kinh nghiệm về e-litigation dễ dàng gia nhập thị trường Việt Nam, tạo sức ép trực tiếp cho các luật sư trong nước.
Yêu cầu đổi mới toàn diện đối với nghề luật sư
Để không bị bỏ lại phía sau, nghề luật sư phải chuyển mình mạnh mẽ. Việc đầu tư hạ tầng công nghệ trở thành điều kiện tiên quyết: hệ thống quản lý hồ sơ điện tử, phần mềm bảo mật, công cụ họp trực tuyến an toàn cần được triển khai đồng bộ. Song song với đó là việc bồi dưỡng kỹ năng số và kỹ năng tranh luận trực tuyến. Luật sư phải biết cách sử dụng chữ ký số, OTP, quản lý chứng cứ điện tử và thể hiện sự thuyết phục trong môi trường trực tuyến.Quan trọng hơn, môi trường số buộc luật sư phải xây dựng văn hóa minh bạch và trung thực tuyệt đối. Nếu như trong môi trường truyền thống, đôi khi có thể che giấu sai sót, thì trong môi trường điện tử, mọi giao dịch đều để lại dấu vết. Chỉ những luật sư hành nghề chính trực, tuân thủ chuẩn mực đạo đức mới có thể duy trì uy tín và thương hiệu lâu dài.
Giữ lửa công lý trong kỷ nguyên số
Dự thảo Nghị quyết về tố tụng điện tử, với những quy định rõ ràng về xác thực bằng định danh số, cơ chế 24/7, xử lý sự cố kỹ thuật và tích hợp dữ liệu quốc gia, đã đặt nền móng cho một hệ thống tư pháp công khai, minh bạch và gần gũi với người dân. Cải cách này giống như một “cuộc cách mạng số” trong ngành tư pháp, hứa hẹn mang lại hiệu quả tương tự như hành chính công đã làm được: tiết kiệm thời gian, giảm chi phí, nâng cao niềm tin và sự hài lòng của người dân.Đối với nghề luật sư, đây vừa là cơ hội vàng để mở rộng không gian hành nghề, gia tăng giá trị chuyên môn và hội nhập quốc tế, vừa là thách thức lớn đòi hỏi sự thích ứng toàn diện về công nghệ, kỹ năng và đạo đức nghề nghiệp. Nếu biết tận dụng cơ hội, luật sư có thể trở thành người quản trị công lý trên không gian số, đồng hành cùng cải cách tư pháp để xây dựng một nền tư pháp công bằng, hiện đại và nhân văn.
Nhưng giữa mọi đổi thay của công nghệ, có một giá trị không bao giờ mất đi: đó là ngọn lửa công lý trong trái tim người luật sư. Ngọn lửa ấy sẽ mãi là kim chỉ nam, giúp nghề biện hộ vượt qua mọi thử thách, vươn tới những chân trời mới của công bằng và lẽ phải.
Tài liệu tham khảo
- Thuvienphapluat.vn, “Toàn văn Dự thảo Nghị quyết hướng dẫn thủ tục tố tụng trên môi trường điện tử tại Tòa án” (2024).
- Báo Chính phủ, “Đề xuất thực hiện thủ tục tố tụng trên môi trường điện tử tại TAND” (2025).
- Thanh Niên, “Người dân có thể nộp đơn khởi kiện online, không cần đến tòa án” (1/9/2025).
- Tapchitoaan.vn, “Một số góp ý hoàn thiện Dự thảo Nghị quyết hướng dẫn thủ tục tố tụng trên môi trường điện tử” (2024).
- Lsvn.vn, “TAND Tối cao đề xuất thực hiện thủ tục tố tụng trên môi trường điện tử” (2025).
- Tạp chí Công Thương, “Đánh giá hoạt động cung ứng dịch vụ hành chính công ở Việt Nam” (2023).
- Thị trường Tài chính Tiền tệ, “Nâng cao hiệu quả giải quyết thủ tục hành chính phục vụ người dân, doanh nghiệp” (2024).
Luật sư Lưu Tiến Dũng
XEM THÊM
Từ quyền Hiến định đến gật đầu xin cho - Niềm tin vào nền Tư pháp quốc gia hiện đại
(LS. LTD) - Giữa những phiên tòa căng thẳng, điều khiến tôi trăn trở không chỉ là số phận của thân chủ, mà còn là ánh nhìn từ bục xét xử. Khi nào thì quyền tự bào chữa – một quyền hiến định thiêng liêng – lại bị xem như một sự không hợp tác? Và khi nào thì “xin – cho” trở thành chiếc thước đo để quyết định số phận con người?
Tư pháp kinh tế trong bảo vệ Đổi mới sáng tạo: Tham luận kiến tạo cơ chế tài phán IP cho Việt Nam
(TPVN) - Trong kỷ nguyên kinh tế tri thức, tài sản vô hình đã trở thành nguồn lực chiến lược. Tại Diễn đàn “Thể chế hoá đổi mới sáng tạo – Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 57 và 68” sáng 11/9/2025, Hãng Luật La Défense, qua tham luận của Luật sư Lưu Tiến Dũng, đã nhấn mạnh vai trò của tư pháp kinh tế và cơ chế tài phán sở hữu trí tuệ như nền tảng để bảo vệ sáng tạo và nâng cao sức cạnh tranh quốc gia.
Đột phá tài phán hành chính để bảo vệ nhà đầu tư – Góc nhìn từ Movenpick Central
(TPVN) - Từ góc nhìn pháp lý, nhà đầu tư có hai con đường bảo vệ quyền lợi: khiếu nại hành chính và khởi kiện hành chính. Nhưng trên thực tế, cả hai đều chưa đủ sức để cân bằng vị thế giữa doanh nghiệp và chính quyền.
Cải cách toàn diện VKS nhân dân theo Luật số 82/2025/QH15 và mô hình tố tụng mới
(TPVN) - Luật số 82/2025/QH15 chính thức có hiệu lực, mở ra một chương mới trong thiết kế thể chế tố tụng. Viện kiểm sát nhân dân – từ vị trí kiểm soát pháp luật – được tái định hình thành một trục quyền lực trung tâm trong hệ thống công lý: gọn hơn, mạnh hơn, và chủ động hơn. Đây không chỉ là cải tổ bộ máy, mà là sự định vị lại vai trò chiến lược của cơ quan công tố trong tiến trình kiến tạo một nền tư pháp hiện đại và liêm chính.
Tòa án điện tử – Đột phá công nghệ trong cải cách tư pháp, bài học từ thành phố Hồ Chí Minh
(LS.LTD) - Hành nghề tranh tụng, tôi từng chứng kiến không biết bao lần một phiên tòa bị hoãn chỉ vì thư triệu tập bị thất lạc, hồ sơ bị “kẹt” giữa các phòng, hay một nhân chứng không thể bay từ miền Trung vào TP.HCM đúng hẹn. Tư pháp là trụ cột của Nhà nước pháp quyền, nhưng quá trình tiếp cận công lý lại không ít lần khiến người dân nản lòng bởi thủ tục lạc hậu, thiếu minh bạch và chi phí vô hình quá lớn. Trong bối cảnh đó, sự ra đời và mở rộng của Tòa án điện tử tại Việt Nam, đặc biệt ở TP.HCM, không chỉ là một tiến bộ kỹ thuật, mà là một đột phá chiến lược – làm thay đổi căn bản cách thức mà người dân, doanh nghiệp và Nhà nước tương tác với hệ thống tư pháp. Công lý, giờ đây, đã gần hơn bao giờ hết – chỉ cách một cú nhấp chuột.
Phân cấp Giám đốc thẩm tới Tòa án nhân dân cấp tỉnh – Cải cách hay nguy cơ phân tán công lý?
(TPVN) - Từ ngày 01/7/2025, Tòa án nhân dân (TAND) cấp tỉnh sẽ chính thức được trao thẩm quyền giám đốc thẩm và tái thẩm đối với các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực. Đây là bước chuyển quyền chưa từng có tiền lệ trong lịch sử tố tụng Việt Nam. Trong khi nhiều ý kiến nhìn nhận đây là một cải cách tư pháp cấp tiến, cũng không ít lo ngại được đặt ra: liệu điều đó có dẫn đến mâu thuẫn trong mô hình quyền lực xét xử khi một cấp tòa vừa là nơi tuyên án, vừa là nơi tự mình giám sát lại phán quyết của chính cấp dưới?
