Khi ngòi bút hóa roi gậy: Trăn trở về đạo đức báo chí từ vụ án Đồng Xuân Thụ

Vụ án ông Đồng Xuân Thụ, cựu Tổng Biên tập Tạp chí Môi trường và Đô thị Việt Nam, cùng 43 bị cáo khác, bị xét xử tại TAND tỉnh Hưng Yên vào tháng 7/2025, không đơn thuần là một phiên tòa hình sự. Đó là tấm gương phản chiếu mặt tối của một bộ phận báo chí hiện nay – nơi quyền lực truyền thông bị lạm dụng để tạo nên những kịch bản “đăng bài rồi gỡ bài” nhằm cưỡng đoạt tài sản từ doanh nghiệp và cá nhân [1].

Một cơ chế "gỡ bài tính tiền" có hệ thống

Theo cáo trạng, trong giai đoạn từ năm 2018 đến 2024, nhóm bị cáo thực hiện ít nhất 84 vụ cưỡng đoạt tài sản, với tổng số tiền thu được lên tới hơn 18,6 tỷ đồng[2]. Phương thức vận hành cơ bản như sau: phóng viên viết bài phản ánh sai phạm, đăng tải lên tạp chí, sau đó tiếp cận doanh nghiệp và “gợi ý hợp tác truyền thông”, “tài trợ chương trình” hoặc “tham gia giải thưởng” để đổi lấy việc rút bài.

Chỉ riêng ông Thụ đã trực tiếp ký quyết định gỡ 26 bài viết, không thông qua quy trình cải chính hay xác minh sai phạm, cũng không có yêu cầu chính danh từ người bị phản ánh. Điều này vi phạm nghiêm trọng Điều 14 của Luật Báo chí 2016, quy định rõ: chỉ được cải chính hoặc gỡ bài khi có căn cứ hợp pháp hoặc yêu cầu chính thức từ người bị ảnh hưởng [3].

Khi sự thật bị định giá – còn đạo đức ở đâu?

Gỡ bài, nếu vì sự thật, là biểu hiện của đạo đức nghề nghiệp. Nhưng nếu là kết quả của một giao dịch tài chính – thì đó là một hình thức thao túng thông tin có chủ đích. Theo kết quả điều tra, nhóm của ông Thụ còn ký hợp đồng “tài trợ chương trình Cây chổi vàng” như một công cụ trung gian để “hợp thức hóa” khoản tiền mà doanh nghiệp bỏ ra để bài viết tiêu cực được rút xuống.

Đây là hành vi không chỉ vi phạm pháp luật hình sự mà còn làm hoen ố danh dự của báo chí chân chính. Theo Điều 170 Bộ luật Hình sự 2015, hành vi “đe dọa nhằm chiếm đoạt tài sản” là tội cưỡng đoạt tài sản, có thể bị phạt tới 20 năm tù hoặc tù chung thân nếu có tổ chức, chiếm đoạt trên 500 triệu đồng hoặc gây ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự [4].

Những hệ lụy nghiêm trọng và dai dẳng

Vi phạm pháp luật nghiêm trọng
Hành vi của nhóm bị cáo vi phạm nhiều quy định pháp luật:

• Luật Báo chí 2016 quy định cơ quan báo chí phải thông tin trung thực, khách quan, vì lợi ích công chúng (Điều 9); không được lợi dụng hoạt động báo chí để đe dọa, cưỡng ép, trục lợi (Điều 10); phải có căn cứ pháp lý khi gỡ bài, cải chính (Điều 14); và bị xử lý nghiêm khắc nếu vi phạm (Điều 41).

• Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017, Điều 170: hành vi sử dụng thông tin để đe dọa nhằm ép doanh nghiệp chi tiền được xem là cưỡng đoạt tài sản, với khung hình phạt tăng nặng nếu hành vi có tổ chức, chuyên nghiệp.

Đạo đức nghề báo bị tổn hại nghiêm trọng
Theo Quy định đạo đức nghề báo Việt Nam năm 2016 của Hội Nhà báo Việt Nam, nhà báo “không được lạm dụng nghề nghiệp để trục lợi cá nhân, gây phiền hà cho tổ chức, cá nhân mà mình phản ánh”[5]. Tuy nhiên, mô hình vận hành của tạp chí Môi trường và Đô thị Việt Nam lại ngược lại: viết để dọa, gỡ để tiền.

Ai giám sát quyền lực truyền thông?

Sự việc của ông Đồng Xuân Thụ không phải cá biệt. Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp phản ánh việc liên tục bị các cơ quan báo chí nhỏ, các phụ san, các trang chuyên đề liên hệ để “trao đổi thông tin”, sau đó đề nghị ký hợp đồng tài trợ để tránh bị bêu tên. Rất hiếm có tổ chức hoặc cá nhân đủ khả năng phản ứng pháp lý – vì sợ ảnh hưởng uy tín, hoạt động sản xuất kinh doanh hoặc bị báo chí “tấn công ngược”.

Lỗ hổng rõ ràng là ở khâu hậu kiểm và thanh tra chuyên ngành:

• Các văn phòng đại diện của cơ quan báo chí đang hoạt động như chi nhánh kinh doanh – không được quản lý chặt chẽ.

• Không có cơ chế kiểm tra định kỳ đối với việc gỡ bài trái quy định, sửa nội dung, hay chi tiền tài trợ có điều kiện.

• Sự thiếu vắng một hội đồng đạo đức nghề báo độc lập, dẫn đến tình trạng “vừa đá bóng vừa thổi còi”.

Khuyến nghị và hồi chuông cảnh tỉnh

Không thể tiếp tục để ngòi bút – vốn là biểu tượng của ánh sáng – trở thành vũ khí ngầm trong những cuộc giao dịch phi pháp.
Một số khuyến nghị cần thiết:

1. Siết chặt hoạt động cấp phép và giám sát hậu kiểm đối với các tạp chí chuyên đề, phụ san, báo điện tử – nhất là những đơn vị có dấu hiệu “thương mại hóa nội dung”.

2. Công khai hóa toàn bộ quy trình gỡ bài, sửa bài: mỗi quyết định rút bài cần được lưu hồ sơ, giải trình lý do và có xác nhận của cấp có thẩm quyền.

3. Tăng cường thanh tra định kỳ, điều tra theo dấu dòng tiền của các hợp đồng tài trợ truyền thông không rõ nội dung.

4. Doanh nghiệp và cá nhân không nên lựa chọn im lặng – cần chủ động ghi nhận bằng chứng, báo cáo với cơ quan chức năng hoặc khởi kiện dân sự.

Trả lại sự trong sạch cho ngòi bút

Nếu hệ thống tư pháp là vành móng ngựa bảo vệ công lý, thì báo chí là vành loa của sự thật. Một nền pháp quyền lành mạnh không thể tồn tại nếu cả tòa án lẫn tòa soạn đều thiếu độc lập, thiếu đạo đức. Vụ việc của Đồng Xuân Thụ chỉ là bề nổi. Còn bao nhiêu “tòa soạn kiểu doanh nghiệp” đang tồn tại trong bóng tối? Bao nhiêu doanh nghiệp đã phải “mua sự yên thân” bằng cách im lặng?

Câu trả lời không nằm ở một phiên tòa, mà ở sự can đảm của toàn xã hội: dám lên tiếng – và dám nói không với báo chí vô đạo.

Tài liệu tham khảo – Footnote

1. VnExpress, “Cựu Tổng biên tập Đồng Xuân Thụ bị cáo buộc gỡ 26 bài viết sau khi nhận tài trợ”, ngày 24/7/2025, https://vnexpress.net/cuu-tong-bien-tap-dong-xuan-thu-bi-cao-buoc-go-26-bai-viet-4918278.html
2. VietnamPlus, “Xét xử sơ thẩm 44 bị cáo liên quan đến Tạp chí Môi trường và Đô thị Việt Nam”, 23/7/2025, https://www.vietnamplus.vn/xet-xu-so-tham-44-bi-cao-lien-quan-den-tap-chi-moi-truong-va-do-thi-viet-nam-post1051256.vnp
3. Luật Báo chí 2016 (Luật số 103/2016/QH13), Điều 9, 10, 14, 41, CSDLQG về pháp luật: https://thuvienphapluat.vn
4. Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017 (Luật số 100/2015/QH13 và 12/2017/QH14), Điều 170 – Tội cưỡng đoạt tài sản.
5. Hội Nhà báo Việt Nam, “Quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo Việt Nam”, ban hành 2016, Điều 6.

Luật Sư – Chặng đường 80 năm giữ Lửa Công Lý, đồng hành Cùng Tư pháp Việt Nam

(TPVN) - Từ mùa thu Cách mạng năm 1945 đến kỷ nguyên hội nhập hôm nay, hành trình 80 năm xây dựng và phát triển của ngành Tư pháp Việt Nam là bức tranh sinh động về khát vọng dựng xây một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa

Người giữ “mạch đập” bình yên của đất Tổ và Chân dung Thiếu tướng Nguyễn Minh Tuấn

(TPVN) - Bình yên không tự nhiên mà có. Nó được kiến tạo bằng luật pháp, bằng một thiết kế tổ chức – vận hành chính xác của lực lượng bảo vệ pháp luật, và bằng những quyết đoán ở vị trí chỉ huy. Ở Phú Thọ – mảnh đất cội nguồn của dân tộc – người đảm nhận vai trò “kiến trúc sư” cho trật tự xã hội hôm nay là Thiếu tướng Nguyễn Minh Tuấn, Giám đốc Công an tỉnh.

Từ gà lôi trắng đến bản án 6 năm tù: Khi công lý cần có một trái tim

(TPVN) - Một người nông dân Nghệ An bị kết án 6 năm tù vì nuôi và bán 13 cá thể gà lôi trắng – loài động vật quý hiếm thuộc nhóm IB. Pháp luật được thiết kế để bảo vệ môi trường và giữ gìn trật tự. Nhưng khi bản án vượt xa khả năng chịu đựng của con người và cộng đồng, chúng ta buộc phải tự hỏi: công lý có đang song hành cùng lòng nhân ái, hay đang xa rời chính mục tiêu giáo dục của nó?
 

Từ “Bình Minh” đến “Bình Minh Việt” – Giới hạn của bảo hộ nhãn hiệu và cạnh tranh công bằng

(LS.LTD) - Việc xác định ranh giới giữa "bảo vệ" và "độc quyền" chưa bao giờ là dễ dàng. Vụ tranh chấp thương hiệu giữa Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh và Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh Việt là một minh họa điển hình.

 

Chân dung Tướng Mai Hoàng – hình ảnh người Công an nhân dân trong kỷ nguyên mới

(TPVN) - Trong bộ quân phục chỉnh tề, ánh mắt sắc sảo nhưng giọng nói vẫn trầm ấm, Trung tướng Mai Hoàng – Giám đốc Công an TP.HCM xuất hiện giữa hàng ngũ trinh sát như một thủ lĩnh dạn dày nhưng cũng gần gũi như người thân. Ít ai ngờ rằng, người đứng đầu lực lượng công an thành phố lớn nhất cả nước hôm nay lại từng là “cậu bé chăn bò” vùng quê Hưng Yên năm xưa. Với hành trình từ biên giới Tây Bắc đến đô thị phương Nam, Trung tướng Mai Hoàng không chỉ là biểu tượng về bản lĩnh, trí tuệ, mà còn là hình ảnh sống động về người Công an nhân dân trong kỷ nguyên mới.

 

Nhục hình tại An Giang: Cơ quan điều tra VKS Tối cao và cuộc chiến thầm lặng bên trong hệ thống

(TPVN) - Trong khi công chúng còn bàng hoàng trước thông tin về cái chết đau xót của một phạm nhân do bị áp dụng nhục hình trong trại tạm giam tỉnh An Giang, thì người làm nghề luật không chỉ xót xa vì bi kịch cá nhân, mà còn trăn trở bởi một câu hỏi lớn hơn: Ai sẽ bảo vệ tư pháp, khi chính những người mang sứ mệnh bảo vệ pháp luật lại trở thành đối tượng vi phạm? Trong những tình huống nghiêm trọng như vậy, sự can thiệp điều tra của Cơ quan điều tra thuộc Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao (CQĐT VKSNDTC) không chỉ mang ý nghĩa tố tụng, mà còn là biểu tượng cho sự tồn tại sống động của một nền pháp quyền đúng nghĩa.